Việc Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine khiến cuộc sống trở nên khó khăn hơn đối với Fadia Hamieh, giảng viên đại học Lebanon vốn đang phải chật vật xoay xở để kiếm sống tại một quốc gia có nền kinh tế suy giảm. Kể từ đầu tháng 3, bột mỳ đã biến mất khỏi các cửa hàng và giá bánh mỳ tăng thêm 70%.
“Các siêu thị đang tích trữ hàng hóa cơ bản, rồi bán chúng với giá cao hơn”, Hamieh nói.
Ngay từ trước khủng hoảng Ukraine, Lebanon đã rơi vào khủng hoảng tài chính. Nội tệ Lebanon (bảng Lebanon – LBP) mất hơn 90% giá trị kể từ năm 2019. Với hơn 70% lượng lúa mỳ nhập khẩu của Lebanon là từ Ukraine, người tiêu dùng càng khốn khổ hơn nữa.
Hamieh, với mức lương hàng tháng giảm từ tương đương 1.500 USD xuống còn 200 USD, đang phải đối mặt thêm gánh nặng mới từ giá bánh mỳ tăng và thiếu thực phẩm cơ bản.
“Mỗi khi tôi đi mua đồ cho gia đình, tôi cảm thấy hụt hẫng. Chúng tôi phải cắt giảm nhiều thứ”, cô nói.
Tình hình ở Lebanon có thể bấp bênh hơn so với những quốc gia khác trong thế giới Arab bởi nước này đang bị khủng hoảng kinh tế bủa vây. Ngũ cốc và dầu thực vật từ Nga và Ukraine đóng vai trò quan trọng với khẩu phần ăn các quốc gia trong khu vực, và cuộc chiến đã làm dấy lên lo ngại về an ninh lương thực cũng như ổn định chính trị.
Dù giá ngũ cốc đã giảm so với đỉnh lịch sử – thiết lập ngay sau khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự, bất ổn liên quan hàng hóa xuất khẩu từ Nga và Ukraine vẫn khiến giá lúa mỳ cao hơn 2/3 so với một năm trước đó.
Giá thực phẩm có liên hệ mất thiết đến ổn định xã hội. Cuộc khủng hoảng lương thực năm 2007 – 2008 do hạn hán gây ra tại các quốc gia sản xuất lúa mỳ và gạo chủ lực cùng với giá năng lượng tăng đã khiến bạo động xuất hiện ở hơn 40 quốc gia trên thế giới.
Quỹ Quốc tế vì Phát triển Nông nghiệp (IFAD) cho biết ảnh hưởng từ việc giá lương thực tăng và thiếu nguồn cung đang được cảm nhận rõ ở Trung Đông và Bắc Phi.
“Điều này có thể khiến nạn đói nghèo leo thang với những ảnh hưởng nghiêm trọng đến ổn định thế giới”, Gilbert Houngbo, chủ tịch IFAD, cảnh báo.
Ngoại trừ các quốc gia vùng Vịnh xuất khẩu dầu mỏ, hầu hết các nước Arab đều có nền kinh tế yếu, thâm hụt ngân sách lớn và phụ thuộc vào trợ giá thực phẩm, năng lượng. Ukraine đang là bên cung ứng lúa mỳ hàng đầu cho Tunisia, Libya, Syria và Lebanon.
Hơn 80% lượng lúa mỳ mà Ai Cập, quốc gia nhập khẩu lúa mỳ nhiều nhất thế giới, mua trên thị trường quốc tế là từ Nga và Ukraine, theo số liệu từ cơ sở dữ liệu thống kê thương mại hàng hóa của Liên Hợp Quốc (UN Comtrade).
Chính phủ các nước trong khu vực đã tìm cách kiểm soát tác động bằng cách tìm kiếm nguồn cung thay thế từ những quốc gia khác ở châu Âu, phân chia và áp lệnh cấm xuất khẩu hàng hóa thiết yếu như bột mỳ, mỳ ống và đậu lăng. Lebanon còn phân bổ toàn bộ nguồn cung bột mỳ hiện có cho sản xuất bánh mỳ và chính phủ nước này tăng giá bán.
Những nước nhập khẩu ngũ cốc và năng lượng như Ai Cập, Tunisia và Morocco sẽ phải chứng kiến ngân sách chịu áp lực lớn hơn do chi tiêu nhiều hơn vào nhập khẩu và trợ giá, các chuyên gia kinh tế nhận định.
Kristalina Georgieva, giám đốc quản lý Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), hồi đầu tháng cảnh báo các quốc gia Trung Đông và Bắc Phi phụ thuộc vào năng lượng và thực phẩm nhập khẩu sẽ cảm thấy tác động từ chiến tranh “khá nghiêm trọng”.
“Tôi lo cho Ai Cập”, bà nói về ảnh hưởng từ giá năng lượng và thực phẩm cao đến quốc gia này khi được hỏi về cuộc chiến ở Ukraine và phản ứng của IMF. “Chúng tôi đã trao đổi với Ai Cập về cách hướng đến nhóm dân số và doanh nghiệp dễ bị tổn thương nhất”.
Ai Cập đã áp dụng các biện pháp quyết liệt nhằm đảm bảo chương trình trợ giá bánh mỳ, giúp cung cấp lương thực cho 70 triệu người, vẫn hiệu quả bất chấp cuộc xung đột ở Ukraine. Các quan chức Ai Cập nói họ còn lượng lúa mỳ dự trữ đủ cho 4 tháng và vụ thu hoạch trong nước sẽ bắt đầu từ giữa tháng 4.
Ngày 21/3, Ai Cập chấp nhận hạ giá nội tệ và nâng lãi suất khi ngân hàng trung ương nước này hành động để kiểm soát ảnh hưởng từ khủng hoảng Ukraine đến nền kinh tế. Ai Cập còn thiết lập giới hạn với giá bánh mỳ không được trợ giá – đã tăng vọt trong vài tuần qua.
Ai Cập cố gắng đa dạng hóa nguồn cung và năm nay có kế hoạch mua 6 triệu tấn lúa mỳ từ nông dân trong nước, tương đương 60% sản lượng thu hoạch dự kiến và tăng hơn 50% so với năm 2021.
Để khuyến khích, chính phủ Ai Cập tăng giá mua từ nông dân và đưa ra mức tối thiểu người trồng phải bán cho nhà chức trách. Họ cũng sẽ cần được cấp phép nếu muốn vận chuyển hoặc bán phần lúa mỳ vượt trên hạn ngạch. Người vi phạm có thể phải lĩnh án tù.
Giới phân tích tại Goldman Sachs nói rủi ro lớn nhất về ngắn hạn với triển vọng của Ai Cập trong vài tháng tới là từ “những điều chỉnh đến giá hàng hóa nội địa, đặc biệt là điều chỉnh trong trợ giá bánh mỳ”.
Chương trình trợ giá bánh mỳ là cốt lõi của hệ thống an ninh xã hội Ai Cập. Các chính quyền kế nhiệm đều thận trọng khi tăng giá bánh mỳ do lo ngại có thể tạo ra bất ổn xã hội.
Tại Tunisia, kịch bản thiếu cung hơn nữa và tháng Ramadan sắp đến – thời điểm nhu cầu thực phẩm tăng – đã khiến nhiều người hoảng loạn mua sắm, chỉ để lại những kệ hàng trống rỗng trong siêu thị.
Do vừa lên nắm quyền 8 tháng trước, đình chỉ quốc hội và hiến pháp, Tổng thống Tunisia Kais Saied chưa thể đưa ra kế hoạch giải quyết tình trạng kinh tế suy giảm. Trong những tháng qua, chính phủ Tunisia đôi lúc phải trả lương chậm cho công chức và tình trạng thiếu bột mỳ đã xuất hiện từ trước cuộc khủng hoảng Ukraine.
“Điều này rất nguy hiểm với tổng thống”, Youssef Cherif, nhà phân tích chính trị tại Columbia Global Centers, thủ đô Tunis, Tunisia, nói. “Nhiều người dân Tunisia cảm thấy cuộc sống của họ đang tồi tệ hơn và dù chúng ta chưa thấy nhiều người trực tiếp đổ lỗ cho tổng thống thì tôi nghĩ điều đó cũng đang cận kề”.
Như Tâm (Theo FT).
